Μιας και ο Ανδρέας Νικολακόπουλος είναι από τους εγχώριους συγγραφείς που παρακολουθώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πέρυσι που διάβασα την Αποδοχή Κληρονομιάς, περίμενα με ανυπομονησία το επόμενό του βήμα. Η περιέργειά μου φούντωσε όταν έμαθα πως πρόκειται για μυθιστόρημα, εκτοξεύτηκε όταν, λίγο πριν την επίσημη κυκλοφορία, διάβασα την εισαγωγή και είδα τα περιεχόμενα, αλλά δοκιμάστηκε κάπως όταν πληροφορήθηκα ότι το υπερφυσικό στοιχείο είναι φαινομενικά ανύπαρκτο.
Θα σταθώ λίγο στα προαναφερθέντα περιεχόμενα: καθένα απ’ τα πολυάριθμα κεφάλαια που συνθέτουν το σπονδυλωτό μυθιστόρημα είναι γραμμένο σε κάποια ξένη γλώσσα – Γαλλικά, Νορβηγικά, Αγγλικά, Ουαλικά, Ινδικά. Καθώς προχωρούσα στις σελίδες του διαπίστωσα ότι η γλώσσα του εκάστοτε τίτλου συμβαδίζει με την τοποθεσία όπου εκτυλίσσεται το αντίστοιχο κεφάλαιο – κάθε τίτλος αποτελεί ένα γλωσσικό αποτύπωμα του ταξιδιού του αφηγητή· ενός αφηγητή αποστασιοποιημένου και ουδέτερου σχεδόν σε όλη την έκταση του βιβλίου (όπως άλλωστε και στα προηγούμενα έργα του), μιας διακριτικής μα πανέμορφης φωνής που ξεδιπλώνει το νήμα του βίου των τεσσάρων πρωταγωνιστών χωρίς να αναλώνεται σε διαλόγους (εκ των οποίων δεν υπάρχει ούτε ένας στο βιβλίο) και εσωτερικούς μονολόγους.
Η Φλόρενς Μπλαντ (Ίκαρος, 2022) διαδραματίζεται στην Ευρώπη (και ενίοτε εκτός αυτής) του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Αποτελείται από μια εισαγωγή μυθικής αύρας (που θυμίζει κάπως το πνεύμα των Atlantean Kodex) για την προέλευση των ποταμών της ηπείρου και τέσσερα μέρη που το καθένα επικεντρώνεται σε μια ευρωπαϊκή χώρα (δίχως να διστάζει να εξερευνήσει κι άλλους τόπους). Σε κάθε μέρος ακολουθούμε τη ζωή ενός προσώπου: ενός δήμιου στη Γαλλία, μιας ορφανής κοπέλας στη Νορβηγία, ενός νεαρού από ριζοσπαστική εργατική οικογένεια στην Ουαλία και μιας γυναίκας που καταφέρνει να υψωθεί από τους κοιτώνες του ορφανοτροφείου στα υψίπεδα της κοινωνίας στην Αγγλία. Οι τρεις πρώτες ιστορίες μοιάζουν εκ πρώτης όψεως ασύνδετες μεταξύ τους, μα συγκλίνουν με χειρουργική ακρίβεια στο τέταρτο, μεγαλύτερο και πιο εντυπωσιακό μέρος όπου βλέπουμε πώς μπλέκονται τα υδάτινα ρεύματα των τεσσάρων υπάρξεων και δικαιολογείται απόλυτα ο μυθιστορηματικός χαρακτηρισμός του βιβλίου.
Με αφορμή τις ζωές των πρωταγωνιστών ο συγγραφέας σμιλεύει με φοβερή λεπτομέρεια και μεράκι το τοπίο γεωγραφικά, ιστορικά, κοινωνικά, λειτουργώντας ως περιηγητής που μας συστήνει τον Ευρωπαϊκό χώρο. Ξαποσταίνει στα δάση και τις κουζίνες του κάθε τόπου, σε εξεγέρσεις, ήττες, δοξασίες και άλλες παραμελημένες ιστορίες, και σε διάφορα αξιοπερίεργα που του κίνησαν το ενδιαφέρον (όπως η ιστορία της γκιλοτίνας στο πρώτο μέρος). Για μένα (που δεν τρέφω μεγάλη συμπάθεια για την ανθρωποκεντρική λογοτεχνία που επικεντρώνεται σε εσωτερικούς μονολόγους και εκτενή ψυχογραφήματα) η μαγεία του έργου βρίσκεται κατεξοχήν σ’ αυτές τις λεπτομέρειες που το μεταμορφώνουν σ’ έναν μαγικό άτλαντα της Ευρώπης, σε ένα κυάλι που σε κάνει να σταθείς αμέτρητες φορές για να ψάξεις το τάδε μέρος ή ιστορική αναφορά, το δείνα πρόσωπο και μύθο. Η αξία του οδηγού αυτού γίνεται ακόμη μεγαλύτερη γνωρίζοντας πως ο συγγραφέας έχει ζήσει σε πολλά από αυτά τα μέρη και έχει ζυμωθεί μαζί τους, κάτι που γίνεται φανερό κι από το χρώμα και τη ζωντάνια με την οποία τα παρουσιάζει.
Παράλληλα οι βασικές ιστορίες των χαρακτήρων είναι στιβαρές, τυλιγμένες στον πόνο και τη θλίψη, και κρατάνε αμείωτο το ενδιαφέρον τόσο θεματολογικά όσο και δομικά, δοσμένες καθώς είναι με μαεστρικό ύφος, κεφάλαια εύπεπτου μεγέθους και περίτεχνη γλώσσα, πιο στρωτή από τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα, μια πένα που περιορίζει τις πιο φανταχτερές εξάρσεις και χαλιναγωγείται στην υπηρεσία της αφήγησης. Η θεματολογία είναι βαριά και ανασκαλεύει κάποια πολύ σκοτεινά σημεία του ανθρώπινου ψυχισμού και των πράξεων που μπορεί να κυοφορήσει η συνείδηση· η δε πορεία των χαρακτήρων έλκει το σκοτάδι και ενίοτε καταλήγει σε εξοργιστικά, ηθικά και πνευματικά, ατοπήματα. Παρά τη φαινομενική έλλειψη υπερφυσικού το έργο διαπνέεται από μια παντοδύναμη μυθική ανάσα που κυλάει ελάχιστα κάτω απ’ την επιφάνεια, όπως γίνεται εμφανές από την υπέροχη εισαγωγή μέχρι την καταιγίδα στα τελειώματα του πρώτου μέρους, την περίτεχνη περιγραφή της τέχνης των δηλητηρίων στο τέταρτο, αλλά και τη διαρκή παρουσία του νερού και του αίματος, των σκούρων ορμητικών χειμάρρων που διαποτίζουν το κείμενο κι ολόκληρη τη Γηραιά ήπειρο.
Ένα βιβλίο για το σκοτάδι της ανθρώπινης ύπαρξης και τις ζωές ατόμων που έδρασαν στο περιθώριο, ένας άτλαντας για μια Ευρώπη στις παρυφές της ιστορίας και του μύθου, για τόπους που βρέχονται από φυσικά και υπερφυσικά ύδατα, μέρη για τα οποία ήδη νιώθω νοσταλγία δίχως απαραίτητα να τα έχω επισκεφτεί σωματικά.