Ανατριχίλες

Στην αίθουσα αναμονής ενός ορθοδοντικού των Τρικάλων, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1990, έπεσε στα χέρια μου ένα παιδικό περιοδικό (πολύ πιθανό να ήταν κάποιο τεύχος του Αλμανάκο ή του ΚΟΜΙΞ). Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του η διαφήμιση ενός βιβλίου μού τράβηξε την προσοχή: το εξώφυλλο απεικόνιζε ένα χέρι να βγαίνει από το κενό μιας ελαφρά ανοιχτής πόρτας με ξύλινο πόμολο. Το χέρι ήταν πράσινο με λίγα φυλλαράκια να φυτρώνουν πάνω του, δίνοντας έτσι μια σαφή αίσθηση φυτικής προέλευσης. Ο τίτλος του βιβλίου ήταν Μην Πλησιάζετε Στο Υπόγειο ενώ εντός της εικόνας υπήρχε μικρή λεζάντα που έγραφε «Κάτι παραμονεύει στο σκοτάδι…». Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με τις Ανατριχίλες του R. L. Stine, μια σειρά 62 αυτοτελών βιβλίων παιδικού υπερφυσικού τρόμου με νεαρούς πρωταγωνιστές.

Το περιβάλλον των βιβλίων είναι σχετικά σταθερό (κάτι που εξοικειώνει τον αναγνώστη και τον δένει με αυτό) και συμβαδίζει με την εποχή κατά την οποία γράφτηκαν: προαστιακές γειτονιές στις βορειοδυτικές ΗΠΑ της δεκαετίας του 1990, γεμάτες με δίπατες μονοκατοικίες με αυλές, αποκομμένες από το ρεύμα της ιστορίας (καμία σχεδόν αναφορά σε γεγονότα εμβέλειας ευρύτερης του αυστηρά τοπικού). Το όλο σκηνικό θυμίζει παραμύθι, εκκινεί με την αίσθηση φαινομενικής ασφάλειας που συχνά συνοδεύει την παιδική ηλικία και δημιουργεί τρόμο με τη διάρρηξη αυτής της συνθήκης.

Το σπίτι αποτελεί τον κεντρικό χώρο γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται η ιστορία. Είτε η οικία συνδεθεί με το υπερφυσικό είτε όχι, αποτελεί την εστία των πρωταγωνιστών, εκεί που θα επιστρέψουν και (συνήθως) θα μπορούν να απομονωθούν. Και αυτό είναι από τα πιο ύπουλα και όμορφα χαρακτηριστικά που έχω κρατήσει από τις Ανατριχίλες: το πόσο ενδυναμώνουν την αίσθηση της ασφάλειας του σπιτικού και του εφηβικού δωματίου. Ακόμη κι όταν ο χώρος αυτός ενσωματώνει την απειλή, πάντα υπάρχει μέσα του ένα σημείο που θα είναι το καταφύγιο, η μήτρα που θα ασφαλίσει την ηρωίδα/ήρωα (δεν ξεχνώ πως πολλά από τα βιβλία της σειράς τα διάβασα, όπως και πάρα πολλοί άλλοι, σε εφηβική ηλικία στο κρεβάτι μου, στο δωμάτιό μου: υπάρχει έτσι ένα επιπλέον διάνυσμα θερμής νοσταλγίας και θαλπωρής που διατρέχει τα βιβλία και τη σκεπτομορφή που έχω γι’ αυτά). Και όσον αφορά το μέρος, ακόμη κι όταν το τέρας δεν είναι στο σπίτι, θα βρίσκεται σε γνώριμα για ένα παιδί τοπία: στο σχολείο, στη γειτονιά, στο λούνα παρκ, στην κοντινή παραλία ή δάσος. Υπάρχει εδώ ένα σαφές μπόλιασμα του οικείου με αμπούλες υπερφυσικού και παραλόγου.

Θυμάμαι ακόμη το πόσο εύκολα μπορούσα να ταυτιστώ με τα παιδιά των βιβλίων. Τόσο ηλικιακά (ξεκίνησα να τα διαβάζω γύρω στα 11, όσο είναι και η ηλικία των περισσότερων πρωταγωνιστών), όσο και ως προς το πως αντιμετωπίζονται από τους ενήλικες ως φορείς “φαντασιώσεων”. Το ότι ως αναγνώστης ήξερα ότι το υπερφυσικό υπάρχει και βασιλεύει στον κόσμο των βιβλίων αυτών (μιας και συνόδευα ως άυλη μορφή το κάθε βήμα του ήρωα) ανέδυε μια ευχάριστη αίσθηση συμμαχίας με τον εκάστοτε πρωταγωνιστή, απέναντι στο σκεπτικισμό των μεγάλων. Ο αναγνώστης είναι αυτός με τον οποίο οι ήρωες μοιράζονται την αλήθεια, είναι αυτός στον οποίο μπορούν να εξομολογηθούν και από τον οποίο μπορούν να επιβεβαιωθούν – είναι το μάτι που διαβάζει τις σκέψεις σε κάθε κρυφό ημερολόγιο του πραγματικού κόσμου και συμφωνεί σιωπηλά μαζί τους.

Προφανώς η σειρά πάσχει από μια σειρά θεμάτων: η πυρηνική οικογένεια κυριαρχεί, δίχως να προσφέρεται απτά σε κανένα βιβλίο κάποια εναλλακτική. Η ζωή του μεσοαστού κανονικοποιείται και τίθεται ως η μόνη επιλογή. Το τέρας στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι μονοδιάστατα εχθρικό. Τα punchlines και τα cliffhangers στο τέλος καθενός από τα μικρά κεφάλαια καταντάνε κουραστικά.

Όλα αυτά όμως δε με εμπόδισαν από το να διαβάσω όλα τα βιβλία της σειράς δύο φορές ως ενήλικος (μία πριν από 7-8 χρόνια και μία πριν από 4), και να εκτιμήσω την ατμόσφαιρά τους, ενώ δεν περνάει χρόνος που να μην επιστέψω σε κάποια από αυτά. Σίγουρα στην απόλαυση ανιχνεύονται πολλά δράμια νοσταλγίας, παράλληλα όμως απολαμβάνω να ανιχνεύω τμήματα της αισθητικής μου που διαμορφώθηκαν από την επαφή με τα βιβλία αυτά που παραμένουν σημαντικά αν μη τι άλλο γιατί, σε μια περίοδο που νόμιζα ότι η οποιαδήποτε έκφανση υπερφυσικού τρόμου στα βιβλία είναι καταδικασμένη να καταρρίπτεται στο τέλος ως τέχνασμα ή πλάνη με απόλυτα φυσικά αίτια, ήρθαν να αποδείξουν πανηγυρικά ότι αυτό φυσικά και δεν είναι μονόδρομος.

Ακολουθεί ένα Top 10 (+1) με τη σειρά της λίστας να μην είναι αξιολογική αλλά χρονολογική:

1. Το σπίτι των νεκρών

Αρχετυπικά στημένη ιστορία τρόμου με απειλητικό σπίτι και νεκρούς που ταλαντεύονται μεταξύ ζόμπι και φαντασμάτων. Άκρως σημαντικό ως το πρώτο της σειράς, με ένα φανταστικό εξώφυλλο που σε καλεί να εξερευνήσεις το σπίτι μέχρι τελικής ανάσας.

2. Μην Πλησιάζετε Στο Υπόγειο

Η πρώτη επαφή μου με τη σειρά ήταν μια γαργαλιστικά pulpy εκδοχή του αρχέτυπου του τρελού επιστήμονα και του τρόμου που απορρέει από τη σύγχυση των μορφών και την κατάρρευση των παραδοσιακών ορίων ανάμεσα στα βιολογικά είδη.

3. Η νύχτα της ζωντανής κούκλας

Κούκλες που ζωντανεύουν με την ανάγνωση κάποιου ξορκιού. Το ότι κάνουν τη ζωή της πρωταγωνίστριας κόλαση είναι πολύ άβολο για τον αναγνώστη, και τελικά διπλά λειτουργικό για τον τρόμο. Συν το λυτρωτικό φινάλε.

4. Το κορίτσι και το τέρας

Εδώ έχουμε ένα πολύ ικανοποιητικό twist στο τέλος, ενώ η βιβλιοφαγία της πρωταγωνίστριας διευκολύνει ιδιαιτέρως την ταύτισή της με τον αναγνώστη.

5. Το φάντασμα της διπλανής πόρτας

Φανταστική κορύφωση και τελείωμα σε ένα βιβλίο που είναι πιο τρομακτικό από όσο θα περίμενε κανείς. Δεν λέω περισσότερα γιατί ο κίνδυνος του spoiler ελοχεύει αμείλικτος πάνω από το συγκεκριμένο.

6. Φονικά μαθήματα πιάνου

Γοτθική ατμόσφαιρα (και λόγω του μουσικού οργάνου) και μια κολασμένη περιπλάνηση μέσα στο κτίριο των μαθημάτων. Χώρια που τα crawling claws ήταν από τα πρώτα τέρατα που συνάντησα όταν ξεκίνησα να παίζω AD&D.

7. Το Σκιάχτρο περπατάει τα μεσάνυχτα

Από τις λίγες Ανατριχίλες στην αγροτική επαρχία, η ατμόσφαιρα αμερικανικού Νότου που αναβλύζει έχει κοινά με την ελληνική ύπαιθρο, ενώ η αρχετυπική μορφή του σκιάχτρου είναι άκρως λειτουργική.

8. Η στοιχειωμένη παραλία

Τα φαντάσματα είναι ίσως οι αγαπημένοι μου νεκροζώντανοι και η ύπαρξη σπηλιάς δίνει έξτρα πόντους. Από τα πιο απομονωμένα χωρικά βιβλία της σειράς, κάτι που εντείνει την αίσθηση αχρονικότητας. Το φανταστικό εξώφυλλο φυσικά και βοηθάει.

9. Μια νύχτα στον πύργο του τρόμου

Αυτό είναι ένα εξαιρετικό Hammer Horror “επεισόδιο” της σειράς. Βρετανικό, με ένα μεθυστικά δαιδαλώδες κτίριο για εξερεύνηση, καθώς και αναδρομή στην παράδοση. Θα ήθελα να έχω χάρτη του πύργου.

10. Βγήκε από το νεροχύτη

Νομίζω ο τίτλος και μόνο δικαιολογεί την παρουσία του στη δεκάδα. Επίσης κάποτε πρέπει να μιλήσουμε σοβαρά για αυτό το μαραφέτι του διαβόλου που είχαν οι αμερικανικές κουζίνες, τον Σκουπιδοφάγο.

11. Μην πλησιάζεις το σπίτι στο δάσος

Εδώ βγαίνουμε εκτός του οικοδομήματος των Ανατριχίλων για να περάσουμε στη σειρά Ghosts of Fear Street, που θεωρητικά απευθύνεται σε μικρότερους αναγνώστες. Το βιβλίο παραμένει ένα από τα πιο όμορφα και ατμοσφαιρικά πράγματα που έχω διαβάσει, με απίστευτες νυχτερινές φεγγαρόλουστες εικόνες στο δάσος.