Για τη συλλογή Αποδοχή Κληρονομιάς του Ανδρέα Νικολακόπουλου (Ίκαρος, 2020) έμαθα για πρώτη φορά από το κείμενο-κριτική «Η κληρονομιά που επιστρέφει» (που ασχολήθηκε τόσο με το εν λόγω βιβλίο όσο και με τις «Γυναίκες που Επιστρέφουν») του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη. Έκτοτε μου το πρότειναν αρκετοί (για λόγους που έγιναν κατανοητοί με την πρόσφατη ανάγνωσή του), αλλά, ένεκα εξωτερικού, χρειάστηκε να φτάσει 2022 για να καταφέρω να το πάρω στα χέρια μου.
Τα δεκαέξι διηγήματα της συλλογής περιστρέφονται γύρω από την Παράδοση, της οποίας ο κληρονομικός χαρακτήρας αναδεικνύεται και παίρνει ακρογωνιαία θέση· βλέπουμε μια διαγενεακή σύνδεση (ενίοτε αλυσίδα, ενίοτε σωσίβιο σχοινί) που είναι πανταχού παρούσα: από τον τίτλο του βιβλίου μέχρι τα σπλάχνα όλων των ιστοριών – δουλειές, κατάρες, λαλιές, δοξασίες, τρόποι ζωής, όλα μεταγγίζονται κι απλώνονται στην έκταση των ποικίλων οικογενειακών δέντρων του βιβλίου. Παρά τον αναντίρρητα νοσταλγικό χαρακτήρα της Παράδοσης ο συγγραφέας δεν στέκεται άκριτα απέναντί της· φέρνει στην επιφάνεια τόσο τη γοητευτική πτυχή της όσο κι αυτή που θυμίζει αφόρητη μέγγενη, ευτυχώς με μικρή διάθεση διδακτισμού.
Ο τόπος των διηγημάτων ποικίλει· η Πελοπόννησος κατέχει κεντρική θέση, αλλά φτάνουμε ως τη Μικρά Ασία (στον Γκιακ-ικό θα έλεγε κανείς εναρκτήριο «Μαΐστρο», όπως και στο υπέροχο «Λευκός Θάνατος»), την εμφυλιοπολεμική Ισπανία και την Αμερική. Τα βουνά παίζουν κεντρικό ρόλο, ως καταφύγια, ως σύμβολα μιας γλυκιάς απομόνωσης αλλά και ενός δέους τρομερού – πρόκειται για μέρη που μπορούν να διατηρήσουν μυστικά, σημεία που μπορούν να προστατεύσουν από το πέρασμα του χρόνου, από το κύμα της ιστορίας. Ο δε χρόνος επικεντρώνεται στις αρχές του 20ου αιώνα, με ολισθήσεις προς ένα μυθικό παρελθόν. Η έμφαση δίνεται στον χώρο, στο περιβάλλον (τρομερό ταλέντο στο χτίσιμο του setting), στα έθιμα, δίχως να λείπουν σε καίρια σημεία και οι απαραίτητες πινελιές για τον εμπλουτισμό των χαρακτήρων.
Ενδιαφέρον είναι πως σε αρκετά από τα διηγήματα ο κόσμος της ελληνικής επαρχίας εμπλουτίζεται με επιβιώσεις και συνδέσεις με το μυθικό παρελθόν – υπονοείται μια (έστω θραυσματική) συνέχεια εθίμων από ένα προχριστιανικό, μυθικό παρελθόν.
Οι ιστορίες περιστρέφονται γύρω από τις ζωές ανθρώπων σμιλεμένων στο περιβάλλον τους (και ενίοτε βίαια αφαιρεμένους από αυτό, κάτι που τους αφήνει μετέωρους) και έχει να κάνει με τη διασταύρωσή τους με αχανή διανύσματα: έθιμα, την ίδια τη θάλασσα, τη μετανάστευση, την ίδια την Παράδοση, τον πόλεμο, κ.ο.κ. Πρόκειται για απλά μα πλήρη ζωντάνιας αφηγήματα.
Το μεγάλο ατού του βιβλίου είναι η γλώσσα και η γραφή του συγγραφέα. Άπλετη ντοπιολαλιά και λέξεις πλέον αχρηστεμένες, γεμάτες σκόνη και μυστηριακή αίγλη, λέξεις που θα κάνουν τον αναγνώστη να ανατρέξει στο ίντερνετ, και μια πανταχού παρούσα μουσικότητα στο στήσιμο των φράσεων που κάνει την ανάγνωση απόλαυση. Ένα τυχαίο παράδειγμα απ’ το παραμυθένιο «Στο Μαυρονέρι της Στυγός»: Σε οπλή αλόγου μέσα γέμιζαν και από κει το πίναν. Μη με ρωτάς πώς αντέχει το αλογοπόδαρο ετούτη τη φθορά και δεν το πιάνουν μάγια, γιατί κανείς ποτέ δεν έμαθε ποτέ και μη βαλθείς να ψάξεις […] Λίγο νερό απ’ αυτό θα φέρεις και στη μάνα του νεκρού για να σε συγχωρήσει.
Προφανώς ανάμεσα σε δεκαέξι διηγήματα κάποια θα κλείσουν περισσότερο το μάτι· στη δικιά μου περίπτωση ξεχώρισα (με αρκετή δυσκολία) αυτά τα πέντε (που έκαστο διαπνέεται από έναν πιο μυθικό αέρα): Θάνατος στις καλαμποκιές (ο γιος ενός αρχαιολάτρη μεγαλογαιοκτήμονα εξαφανίζεται και οι εργάτες γης πληρώνουν το τίμημα), Λευκός Θάνατος (ένας νεαρός μικρασιάτης μεγαλωμένος μες στα άλογα και ένα καυκάσιο άτι), Στο Μαυρονέρι της Στυγός (αναζήτηση για τη μυθική θεραπεία από τις Ερινύες), Μια σύγχρονη ιστορία (πατέρας και κόρη εξερευνούν ένα παλιότερο έγκλημα), Του λύκου (λυκοτόμαρα στην Πελοπόννησο).