Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες (Ροές, 2024)

Καθυστέρησα αρκετά να διαβάσω τον Άλιωτο (και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες), λόγω πολύμηνης απουσίας από Ελλάδα, αλλά εντέλει άξιζε η αναμονή (όπως και ο ντόρος που έχει κάνει το βιβλίο). Εδώ έχουμε, λοιπόν, μια συλλογή διηγημάτων από (κατά κύριο λόγο) άγνωστους¹ Έλληνες συγγραφείς που καλύπτουν την περίοδο 1852-1939 και έχουν ως κοινή θεματική την έννοια του βρυκόλακα. Έναν βρυκόλακα σε διάφορες εκφάνσεις (μέχρι και ως φλόγα εμφανίζεται ένας), όλες τους αμιγώς ελληνικές, έναν βρυκόλακα που, όπως αναφέρει και ο Γιώργος Θάνος στην εισαγωγή, λίγα κοινά έχει με το ρομαντικό και γοητευτικό βαμπίρ της δυτικής λογοτεχνίας τρόμου.

Αναπόφευκτα, λόγω της βαθιάς άντλησης από την παράδοση, στις ιστορίες αναδύονται κοινά μοτίβα (όπως για παράδειγμα ο αφορισμός ως αιτία βρυκολακιάσματος, αλλά και γενικότερα ο ρόλος της εκκλησίας, όπως εξηγεί ο Θάνος στο επίμετρο) και ως εκ τούτου (αλλά και επειδή διάβασα πολύ γρήγορα το βιβλίο) κάποιες από αυτές τείνουν να συγχέονται στον νου μου με τις διπλανές τους. Και τα δεκατρία διηγήματα έχουν όμως λόγο ύπαρξης εκεί μέσα, ενώ όλα αποπνέουν έντονα τη λαογραφική ατμόσφαιρα της προβιομηχανικής Ελλάδας, των Παραδόσεων του Πολίτη, των καταχανάδων και της αγριευτικής υπαίθρου. Μια ατμόσφαιρα γεμάτη απειλητικές μη ανθρώπινες δυνάμεις, που αρθρώνουν έναν κόσμο ολοζώντανο σε κάθε του έκφανση.

Το βιβλίο δικαίως έκανε θόρυβο και επιτυχία, μιας και η ποιότητά του είναι ανέλπιστα υψηλή, όχι μόνο στην εισαγωγή και το επίμετρο (αμφότερα κατατοπιστικότατα) του επιμελητή, αλλά και στο ίδιο το πρωτογενές υλικό. Τα περισσότερα διηγήματα έχουν ικανή λογοτεχνική αξία, και είναι ευκολοδιάβαστα, παρά τη γλώσσα της εποχής. Χαίρομαι πολύ που επίκειται δεύτερος τόμος, με ιστορίες φαντασμάτων αυτή τη φορά, και παραθέτω ενδεικτικά αποσπάσματα από κάποια από τα διηγήματα που ξεχώρισα:

Όλοι εσταυροκοπήθηκαν σαν έβγαλαν τον νεκρό από τον τάφο. Μαύρος σαν ψημένος, πετσί και κόκαλο, με τα δάχτυλα σκελετωμένα, σαν δαίμονας εφάνηκε σ’ όλους τη στιγμή που τον εσήκωναν για να τον χώσουν στο άλλο μνήμα.

Ο παπάς για να μη βουρβουλακιάσει πάλι και σηκωθεί από τον τάφο του, έκαμε την πεντάλφα μ’ ένα κομμάτι κερί λειτουργημένο και μ’ αυτό εβούλωσε το στόμα του νεκρού. [Ο άλιωτος, του Άγγελου Κοσμή]

Επεράσανε έξι μήνες και σχεδόν ελησμονήθηκε ο Μήτρος, όπου ξαφνικά μία νύχτα χειμωνιάτικη που έβρεχε κι η θάλασσα εμούγκριζε, ακούνε στες πλάκες του δρόμου ένα παράξενο θόρυβο, σαν να εσερνόντανε αλυσίδες καραβιού.

Αρχίσανε οι γειτόνοι το σταυροκόπι και τες προσευχές, οι γριούλες λιβάνισμα, κι αμέσως εγεννήθηκε η υποψία πως θα εβρυκολάκιασε ο Μήτρος και τον σέρνει το «Μοσχάρι της Αγίας Τριάδος».

Την αυγή εβούιξε η χώρα και μεγάλοι μικροί ετρέχανε στο πισινό προαύλι της Αγίας Τριάδος και με χίλια σχόλια εκοιτάζανε το φτωχό τάφο του Μήτρου, που τον πρασίνιζε η χλόη. Εσχηματίστηκε πλέον η πεποίθησις πως ο Μήτρος εβρυκολάκιασε γιατί εκείνη την εποχή ήτανε στην ακμή τους τα μοσχάρια, οι νεράιδες, οι λάμνισσες, τα φαντάσματα, οι ίσκιοι με τα τσιμπούκια τους και τα περγαλιά με τα φεσάκια τους.

Μόλις εσουρούπωνε κανείς δεν ετολμούσε να περάσει από την Αγία Τριάδα, γιατί ο βρυκόλακας μεταμορφωμένος σε πελώρια γυναίκα -τον είδαν πολλοί- ολόγυμνος κι έχοντας καβαλικεμένο μακρύ καλάμι εκατεβαζε τα άστρα κι εκουβέντιαζε με τα τελώνια! [Ο βρυκόλακας, του Ανδρεά Αβούρη]

Λέγουν μάλιστα ότι ο άντρας της δεν είχε πεθάνει απ’ αρρώστια, αλλ’ είχε βάλει αυτή ένα δαίμονα, και τον έπνιξε, από εκείνους που κουβαλούν το νερό πίσω από της Ράχης το Βουνί, από τες Χωνεύτρες, και το φέρουν κάτω από τη γη και το βγάζουν από τούτη τη μεριά του βουνού και γίνεται το ποτάμι το Βελτσιστινό, που χύνεται στον Καλαμά, κι έτσι είχε χηρέψει, και ζούσε μοναχή της μ’ όποιον ήθελε. [Η άλιωτη, του Χρήστου Χρηστοβασίλη]

Ενώ δε το διηυθέτει επί της κλίνης, το βρέφος τούτο ήνοιξε μεγάλους και σελαγίζοντας οφθαλμούς και ητένισε την γραίαν· είτα ήνοιξε στόμα μεγά, πλην αντί να κλαύσει εκάγχασεν ισχυρώς και απαισίως. [Το τέκνον του βρυκόλακος, του Αχιλλέα Παράσχου]