“Ο De Castries αποφάνθηκε: η μεγαλούπολη ήταν μαγική, υπέροχη και τρομακτική, περιπετειώδης και μυστική, ανεξερεύνητη και άγνωστη. Μια λαβυρινθώδης terra incognita γεμάτη μυστικά.”
Το “Πέρα από τα βάθη της νύχτας”, η ιστορία που εκκινεί το Megapolisomancy (Αρχέτυπο, 2002) του Παντελή Γιαννουλάκη, βασίζεται σε μια πολύ απλή μα υπέροχη ιδέα: την ύπαρξη μιας ανώνυμης οδού που εμφανίζεται μια φορά τη βδομάδα στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης για 15 λεπτά και 2 δευτερόλεπτα. Πρόκειται μάλλον για το ελληνικό διήγημα που έχω διαβάσει περισσότερες φορές, ένα διήγημα που με έχει κάνει να κοντοστέκομαι καρτερικά κάποιες φορές όταν διασταυρώνομαι με σκοτεινά σοκάκια, μια ιστορία που με έκανε να ψάχνω για την οδό Μαύρης Πέτρας το 2011 σε μια επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη.
Το Megapolisomancy είναι ένα δύσκολα κατατάξιμο βιβλίο. Παρά την ύπαρξη δύο διηγημάτων εντός του, δεν είναι συλλογή διηγημάτων. Παρότι αυτοσυστήνεται ως μυθιστόρημα από το οπισθόφυλλο και το πρώτο εισαγωγικό σημείωμα, δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα. Αλλά ούτε πρόκειται για αποκλειστικά μελέτη (όπως θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς κρίνοντας από την εργογραφία του συγγραφέα), παρότι το ύφος στην πλειοψηφία των σελίδων παραπέμπει σε έρευνα και όχι μυθοπλασία, παρότι τα περισσότερα από τα πρόσωπα με τα οποία συναναστρέφεται ο πρωταγωνιστής (που είναι αδιαμφισβήτητα ο συγγραφέας) είναι πραγματικά, ονοματεπώνυμα που ήξερα ως αρθρογράφους του περιοδικού Strange.
Το βασικό θέμα του βιβλίου είναι η Megapolisomancy, η μαγεία των μεγαλουπόλεων, μια απόκρυφη επιστήμη που μπορεί να χρησιμοποιεί το σώμα (με την πιο πλούσια και ευρεία έννοια) των μεγάλων πόλεων για διάφορων ειδών μαγείες: από πρόβλεψη του μέλλοντος με βάση τα φανάρια, τυχαίες συνομιλίες και τους ambient ήχους των δρόμων, μέχρι επιρροή των πληθυσμιακών μετακινήσεων εντός της πόλης με βάση τις ονομασίες των οδών ή τα χρώματα των εισόδων πολυκατοικιών, αλλά και πιο απτά αποτελέσματα όπως διατάραξη ηλεκτρικών κυκλωμάτων σε μια γειτονιά, αορατοσύνη, κατευνασμός ανήσυχων κτηρίων (ή ξύπνημα κοιμισμένων genius loci).
Ο όρος Megapolisomancy εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Our Lady of Darkness (1977), το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Fritz Laiber, όπου γίνεται λόγος για την απόκρυφη αυτή επιστήμη, για το (φανταστικό) βιβλίο που την περιγράφει (Megapolisomancy: A new science of cities) και για τον (φανταστικό) συγγραφέα του, Thibault De Castries. Στο δικό του Megapolisomancy ο Γιαννουλάκης εξετάζει την περίπτωση στην οποία ο De Castries και το βιβλίο του δεν ήταν δημιουργήματα του Laiber αλλά πραγματικές υπάρξεις των αρχών του 20ου αιώνα: σκαρώνει μια ολόκληρη βιογραφία για τον De Castries και παραθέτει πλήθος αποσπάσματα* από το φανταστικό του δημιούργημα, στήνοντας με αυτόν τον τρόπο μια μυστική ιστορία όπου επενδύει με τρομερή γοητεία τις πλέον αβάσταχτες ανθρώπινες δημιουργίες: τις μεγαλουπόλεις.
Όταν το είχα αγοράσει και διαβάσει για πρώτη φορά, κάπου το 2002-3, είχα αγνοήσει τα περί μυθιστορήματος, θεωρώντας πως όλα όσα γράφονται μετά τα δυο πρώτα διηγήματα είναι μια πραγματική έρευνα για αυτό που λέει ο υπότιτλος: τα μυστήρια των πόλεων. Ήταν άλλωστε τόσο γοητευτικά αυτά που περιείχαν οι σελίδες του (από τις ομάδες των αστυμάγων και τις εντάσεις που επικρατούσαν μεταξύ τους και τις σκιώδεις ατζέντες τους, μέχρι την ψυχογεωγραφία, τη φλανερική περιπλάνηση και την επένδυση με μυστήριο πραγμάτων τόσο πεζών όπως οι μπουγάδες, τα φανάρια και οι κεραίες) που ήθελα να είναι μια αποτύπωση της πραγματικότητας. Η εικόνα της όλο μυστήρια μεγαλούπολης θρονιάστηκε και ρίζωσε μέσα μου, κι έκανε αναμφίβολα πιο εύκολη τη διαμονή μου στην Αθήνα για διψήφιο αριθμό ετών.
Διαβάζοντας τώρα, μετά από 20 χρόνια, για δεύτερη φορά ολόκληρο το Megapolisomancy (του Γιαννουλάκη αλλά μέσω αυτού και του De Castries), πρόσεξα διάφορα, τα οποία αποτελούν γενικότερα χαρακτηριστικά της πένας του συγγραφέα: πολύ πάθος, καταιγισμός πληροφορίας (αν μη τι άλλο ο Παντελής είναι διαβασμένος κι έχει έναν ομολογουμένως εντυπωσιακό τρόπο να πλέκει μια θάλασσα από στοιχεία, γεγονότα, πρόσωπα και ιστορίες σε κάτι που ενίοτε βγάζει νόημα), λογοδιάρροια με αρκετές δόσεις ναρκισσισμού, κάποιους αξιοθαύμαστους συνειρμούς, σαχλές γλωσσολογικές συγκρίσεις που μένουν σε τελείως επιφανειακό (και ενίοτε απλά εσφαλμένο) επίπεδο· οι δε περιγραφές των ρόλων των αστυμαγικών ομάδων θυμίζουν, σε άβολο βαθμό, παιχνίδι ρόλων (βέβαια στις σελίδες του βιβλίου αναφέρεται ρητά στο Unknown Armies RPG), κάτι που θα μπορούσε να γράψει κάποιος που μόλις διάβασε το Mage the Ascension κι ενθουσιάστηκε με αυτό.
Έπειτα, λόγω της πρόσβασης σε ίντερνετ μπορούσα να διασταυρώνω άμεσα πληροφορίες (η αναγνωστική εμπειρία του 2003 είναι τελείως διαφορετική από εκείνη του 2023) και διαπίστωσα ότι πολλές είναι όντως πραγματικές, μα άλλες είναι σαφώς επινοημένες ενώ κάποιες εκκινούν από αλήθειες και ιχνηλατούν υποθετικά σενάρια. Αυτή η αβεβαιότητα δημιουργεί ένα προδοτικό έδαφος για τον αναγνώστη που θα δει το βιβλίο μονάχα ως μελέτη, αλλά είναι άξια σεβασμού για ένα έργο που πλοηγείται τα θολά νερά ανάμεσα σε λογοτεχνία κι έρευνα, για κάποιον που θέλει να φτιάξει φακούς εναλλακτικής αντίληψης, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Παντελής σε κάποιο σημείο: “…ενδόμυχα αυτό ήθελα να κάνω κι εγώ, να γράψω ένα αμφιλεγόμενο βιβλίο που όποιος το διαβάσει να μην μπορεί να ξαναδεί την πόλη με τα ίδια μάτια που την έβλεπε πριν τη διαβάσει”. Άλλωστε, έτσι που στροβιλίζεται ανάμεσα στη μυθοπλασία και την πραγματικότητα, το Megapolisomancy αφήνει ελπίδες πως οι πόλεις πράγματι ξεχειλίζουν με μεταφυσικά μυστικά, κάτι που τις καθιστά κάτι περισσότερο από τα άχαρα τερατούργηματα που βιώνουν οι περισσότεροι κάτοικοί τους. Κι αυτό νομίζω είναι και η αξία του βιβλίου, το οποίο εδώ και 20 χρόνια αποτελεί ένα πρίσμα που επενδύει την πόλη με μυστήριο και μαγεία.
*ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: “…Αφού εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι της πόλης κατοικούμε ήδη σε γιγάντιους τύμβους που αποτελούν μαυσωλεία της θνητότητάς μας που μεταβιβάζουμε στους απογόνους μας, υπάρχει και η πιθανότητα προέκτασης αυτής της ζωής-μέσα-στο-θάνατο. Η παρανοημοσύνη αζωικής προέλεσης που δημιουργείται μέσα στις εξωτερικές και εσωτερικές κατασκευές μας, όντα πιο ύπουλα από την αράχνη και τη νυφίτσα, θα είναι οι αιώνιοι σύντροφοί μας μέσα στις πυραμίδες των μεγαλουπόλεων, όπου θα βρίσκονται αιθερικών ταριχευμένοι οι αυτοματικοί σωσίες μας, στοιχειώνοντας για πάντα τους χώρους στους οποίους κάποτε κατοικούσαν…”