Abhartach – Το Κελτικό βαμπιρικό ελατήριο
Ο πιο ενστικτώδης αλλά και λιγότερο πρακτικός ή αποτελεσματικός τρόπος για να διαβάσεις μια εγκυκλοπαίδεια ή λεξικό είναι να ξεκινήσεις από την αρχή. Το ότι η αποδοτικότητα είναι μια απείρως υπερεκτιμημένη έννοια κάνει αυτομάτως συμπαθή αυτόν τον τρόπο ανάγνωσης. Επίσης, μιας και τα γράμματα των αλφάβητων φέρουν αρκετή δύναμη από μόνα τους ως σύμβολα που έχουν φορτιστεί από εκατομμύρια/δισεκατομμύρια ατόμων, η γραμμική πορεία εντός μιας εγκυκλοπαίδειας μπορεί να είναι μια εν δυνάμει μαντική υπόθεση (όπως μαντικές τεχνικές μπορεί να είναι και το άνοιγμα τόμων σε τυχαίες σελίδες ή το πάτημα τυχαίου λήμματος στη Wikipedia). Δυστυχώς, το ζήτημα με τις κοινές εγκυκλοπαίδειες είναι πως αναπόφευκτα, λόγω του θεματικού εύρους των περιεχομένων τους, η πλειοψηφία των θεμάτων θα είναι εκτός των ενδιαφερόντων των περισσοτέρων αναγνωστών, και άρα βαρετή για αυτούς.
Στην περίπτωση όμως ειδικευμένων εγκυκλοπαιδειών, θεματικά περιορισμένων, τα πράγματα αλλάζουν. Εκεί υπάρχει μια θάλασσα από λήμματα σχετικά με το αντικείμενο της εκάστοτε εγκυκλοπαίδειας – για να ανοίξει κάποιος την όποια θεματική εγκυκλοπαίδεια, οι πιθανότητες λένε πως έχει ένα άλφα ενδιαφέρον για το εν λόγω θέμα.
Το αντικείμενο της Encyclopedia of Vampire Mythology της Theresa Bane είναι προφανές από τον τίτλο. Ξεκίνησα λοιπόν να τη διαβάζω από την αρχή, από το “A”, μιας και δύσκολα θα θεωρήσω ως ενοχλητικά αδιάφορη κάποια μυθολογική βαμπιρική καταχώρηση. Μπορεί το πρώτο λήμμα, Abchanchu (Βολιβιανό βαμπίρ με τη μορφή καλόβολου γέρου), να μην άφηνε πολλά περιθώρια σχολιασμού, το αμέσως επόμενο όμως ήτανε άκρως σαγηνευτικό.
Ένα από τα αρχαιότερα βαμπιρικά πλάσματα της Δυτικής Ευρώπης είναι ο πάλαι ποτέ Κέλτης Abhartach, που έδρασε πριν αρκετούς αιώνες στην περιοχή Slaghtaverty της σημερινής Βορείου Ιρλανδίας. Τρία ήταν τα χαρακτηριστικά του Abhartach: τυραννικός άρχοντας, ισχυρός μάγος και ανάστημα αφύσικα κοντό (τα δυο τελευταία στις νησιώτικες Κελτικές χώρες εύκολα σηματοδοτούν αλλόκοσμη προέλευση).
Οι ιστορίες συμφωνούν στα εξής: ο Abhartach ήταν ένας δεσποτικός άρχοντας που καταδυνάστευε τους υποτελείς του. Όταν πέθανε (εδώ υπάρχει μια διχογνωμία ως προς τον τρόπο, βλέπε παρακάτω) θάφτηκε όρθιος μέσα στον τάφο, σύμφωνα με το συνήθειο για τους αρχόντους της εποχής. Την επόμενη κιόλας ημέρα, ο Abhartach επέστρεψε στον οικισμό και απαίτησε από όλους τους υπηκόους του να ματώσουν μέσα στο προσωπικό του δοχείο για να πιει – κανονικός φόρος αίματος. Ο Abhartach ξαναθανατώνεται έπειτα από κάποιες μέρες (πάλι υπάρχουν διαφορές ανάλογα με την εκδοχή), αλλά επιστρέφει αμέσως, σα να μην έγινε τίποτα, ζητώντας το καθιερωμένο ξέχειλο κύπελλο. Εν τέλει απαιτείται η συμβολή ενός δρυίδη, ο οποίος συμβουλεύει το σωστό τρόπο ταφής: ο νεκροζώντανος πρέπει να θαφτεί κατακόρυφα, με το κεφάλι κάτω όμως (σε κάποιες εκδοχές πρέπει προηγουμένως να τρυπηθεί με ραβδί από πουρνάρι), και από πάνω του να υψωθούν λιθάρια. Έτσι το πλάσμα παγιδεύεται, δίχως όμως να πεθάνει πραγματικά – ακόμη και σήμερα είναι επικίνδυνο για όποιον πλησιάσει στον τάφο του.
Όσον αφορά το πως πεθαίνει αρχικά ο Abhartach, οι περισσότερες εκδοχές αναφέρουν πως ο απηυδισμένος λαός ζήτησε από τον πολέμαρχο Fionn mac Cumhaill να φονεύσει τον τύραννο. Στην εκδοχή που υπάρχει στην Encyclopedia της Theresa Bane, ο νάνος-μάγος τρέφει τρομερή κτητικότητα και ζήλια για τη γυναίκα του· ένα βράδυ σκαρφαλώνει στον τοίχο του σπιτιού τους, προσπαθώντας να φτάσει στο παράθυρο της κρεβατοκάμαρας με την ελπίδα να την πιάσει σε κάποια απιστία. Γλιστράει όμως στο πρεβάζι και σκοτώνεται από την πτώση.
Όπως και να έχει, ο Abhartach είχε προνοήσει να κάνει contingency ξόρκι, έτσι ώστε με το θάνατό του να γίνει νεκροζώντανος. Ένα πλάσμα κυριολεκτικά απέθαντο: ο δρυίδης αναγνωρίζει πως το πλάσμα δε γίνεται να πεθάνει αμετάκλητα, παρά μόνο να παγιδευτεί μέσα στο σκάμμα του τάφου με τα λιθάρια άνωθεν. Ο ήλιος δε φαίνεται να ενοχλεί το ον, μιας και αναφέρεται ρητά πως είναι μέρα όταν έρχεται στον οικισμό για το φόρο αίματος.
Σχετικά με τους μετέπειτα θανάτους του Abhartach, στην εκδοχή που ο Fionn mac Cumhaill είναι ο αρχικός φονιάς, το ίδιο άτομο συνεχίζει να σκοτώνει ανεπιτυχώς το νεκροζώντανο. Στην εκδοχή της Bane οι υποτελείς μισθώνουν κάποιο δολοφόνο για να κάνει τη δουλειά.
Υπάρχει μια διαμάχη όσον αφορά το κατά πόσο οι βαμπιρικές, αιματολαγνικές λεπτομέρειες του θρύλου έχουν προστεθεί πολύ πρόσφατα, ιδίως γιατί ο θρύλος έχει χρησιμοποιηθεί ως απόδειξη της Ιρλανδικής αφετηρίας του Bram Stoker όσον αφορά το Dracula. Αυτή η διαμάχη είναι κάτι που δεν αφορά το παρόν κείμενο· ο συγκεκριμένος θρύλος έχει μια συνολική δύναμη ως έχει, άσχετα αν κάποια τμήματά της είναι χιλιετίες νεότερα από κάποια άλλα.
Ίσως το πιο αξιοσημείωτο από τα περιεχόμενα της ιστορίας είναι ο τρόπος με τον οποίο το νεκροζώντανο πλάσμα επιστρέφει μετά από κάθε φορά που πεθαίνει: πηγαίνει στους υποτελείς του και απαιτεί το φόρο αίματος, χωρίς ωστόσο να κάνει κάποια νύξη για τις απόπειρες εναντίον της ζωής του, λες κι αυτές δεν έγιναν ποτέ. Είναι σαν ένα ελατήριο που λυγίζει ασύγχρονα με το Χρόνο, σαν ένα παθιασμένο αυτόματο εκτός Ιστορίας: ένα πλάσμα που έχει ξεφύγει από τον κυκεώνα των συνεπειών, από το αίτιο και το αιτιατό. Αυτό είναι που δίνει και τον άκρως παράκοσμο αέρα στο πλάσμα, πέρα και πάνω από την ίδια την απέθαντη φύση του. Δεν είναι μόνο ο φαινότυπος και η διατροφή που τον ξεχωρίζουν από τους ζωντανούς, αλλά και η ίδια η συμπεριφορά όσον αφορά τη μνήμη και τα συμβάντα. Αυτό είναι το σημάδι ενός πραγματικά μη ανθρώπινου πλάσματος, και όχι κάποιο τρομακτικό κάλυμμα που απλά κρύβει από κάτω ανθρώπινα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και συμπεριφοράς.
Βιβλιογραφία:
Encyclopedia of Vampire Mythology, Theresa Bane