The Castle of Otranto (Horace Walpole, 1764)

Γοτθική λογοτεχνία τρόμου. Ένα είδος το οποίο άνθισε τον 19ο αιώνα, και ευθύνεται για κάποια αριστουργηματικά μυθιστορήματα/διηγήματα. Στα πλαίσιά της εντάσσονται τα “Dracula” του Stoker, “Frankenstein” της Shelley, τα πιο ατμοσφαιρικά διηγήματα του Πόε, μεταξύ άλλων. Το “Κάστρο του Οτράντο”, από το Βρετανό Horace Walpole θεωρείται το πρώτο δείγμα του είδους, και εκδόθηκε το 1764. Ήταν από τα διηγήματα που είχα μάθει από την εξαιρετική μελέτη “Supernatural Horror in Literature” του Λάβκραφτ, εδώ και 13-14 χρόνια. Δεν είχε όμως τύχει να πέσει στα χέρια μου μέχρι πολύ πρόσφατα. Για να είμαι ειλικρινής είχα διαβάσει περί αυτού πως ήταν αρκετά πρωτόλειο και τυπικό στα θέματά του, χωρίς ιδιαίτερη αξία πέρα της προφανούς ιστορικής, κι έτσι δεν το κυνήγησα. Όταν όμως το πέτυχα σε μια συλλογή της Oxford Press (αυτές τις κλασσικές φθηνές με τα μικρά γράμματα και την ελάχιστη επιμέλεια) μαζί με άλλα 3 (“Vathek”, “The Monk”, και το “Frankenstein”) κατάλαβα πως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου.

Το “Κάστρο” είναι ένα σχετικά μικρό διήγημα, γραμμένο σε ύφος που μαρτυρά την ηλικία του. Η σύνταξη¹ είναι τουλάχιστον ανορθόδοξη για τη σημερινή εποχή, θέλει αρκετή προσοχή και νοητική επεξεργασία από τον αναγνώστη. Ομολογώ ότι με κούρασε, καθιστώντας μια ανάγνωση που λόγω μεγέθους θα έπρεπε να τελειώσει σε μια μέρα, χρονοβόρα διαδικασία. Το λεξιλόγιο κινείται αναλόγως σε παρελθοντικές φόρμες, χωρίς όμως να θέτει τρομερά εμπόδια στην κατανόηση. Ο λόγος του συγγραφέα κυριαρχείται από υπερβολή και μια χαριτωμένη φλυαρία, ακολουθώντας την άκαμπτη φόρμα που κυριάρχησε και στην κοινωνία μισό αιώνα αργότερα, κατά τη Βικτωριανή εποχή. Τα κοινωνικά στερεότυπα (στις σχέσεις των δυο φύλων, στην εκ γεννετής ανωτερότητα των ευγενών, στην υποταγή στην εκκλησία) βρίθουν. Οι γυναίκες είναι έρμαια των ανδρικών βουλών, ένας εκ των πρωταγωνιστών νοηματοδοτείται με κύρος στα μάτια του κόσμου μόνο μετά την αποκάλυψη της noble lineage του, ο τύραννος τρέμει τη θεϊκή καταδίκη (όπως αυτή εκφράζεται από τον ιερέα) των πράξεών του. Σίγουρα το διήγημα πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα της εποχής στην οποία γράφτηκε, αλλά ας μην ξεχνάμε πως αυτές οι νόρμες που έθεσε ο Walpole εδώ, στοιχειώνουν το γοτθικό είδος ακόμη και σήμερα.

Όσον αφορά την ιστορία, το διήγημα ξεκινά με ένα σουρεαλιστικό γεγονός: ένας νεαρός πρίγκηπας που οδεύει προς το γάμο του πεθαίνει συνθλιμμένος από ένα ουρανοκατέβατο(?) τεράστιο κράνος. Τα όσα ακολουθούν θυμίζουν αρχαία τραγωδία, μπλέκοντας οριακή αιμομιξία, αδιαφιλονίκητη ειμαρμένη, αμαρτίες γονέων. Το προγονικό φάσμα ίπταται πάνω από κάθε σελίδα, στιγματίζοντας τη συμπεριφορά βασικών χαρακτήρων. Εδώ υπάρχει το σαφώς φαλλοκρατικό μοτίβο της ανάγκης για αρσενική συνέχεια της γενεαλογικής γραμμής. Τα πάθη είναι γιγαντωμένα και ορμητικά, παρασέρνοντας στο διάβα τους τις αμπάρες της λογικής.

Σχετικά με το υπερφυσικό, αυτό σέρνεται αδρά εντός του κάστρου, φορώντας σκοτεινά παραμυθένια μάσκα. Κάποιος υπηρέτης ανοίγει μια πόρτα για να αντικρίσει ένα πελώριο ιπποτικό χέρι. Ένα φάντασμα στέκεται μπροστά στο βωμό, κατακεραυνώνοντας τις αμαρτωλές σκέψεις του παρείσακτου:

..and then the figure, turning slowly round, discovered to Frederic the fleshless jaws and empty sockets of a skeleton, wrapt in a hermit’s cowl.
“Angels of grace protect me!” cried Frederic, recoiling.
“Deserve their protection!” said the Spectre. Frederic, falling on his knees, adjured the phantom to take pity on him.
“Dost thou not remember me?” said the apparition. “Remember the wood of Joppa!”

Η παραμυθένια αύρα διακρίνεται και στη λεπτομερή περιγραφή της πομπής που συνοδεύει εντός της αυλής του κάστρου ένα τεράστιο σπαθί, υπό το βάρος του οποίου λυγίζουν εκατό ιππότες. Ο τρόμος του βιβλίου από την άλλη, δεν έχει σχέση με τα δεδομένα της σύγχρονης λογοτεχνίας. Είναι μαζεμένος, μυσταγωγικός, ασκητικός και θρησκευτικός. Εν ολίγοις δεν πρόκειται να χάσει κανείς τον ύπνο του διαβάζοντάς το σήμερα, αλλά στο (βαθιά θρησκευόμενο) κοινό του 18ου αιώνα η επίδραση πρέπει να ήταν σαφώς οξύτερη.

Το “Κάστρο του Οτράντο” είναι ένα ιστορικό ανάγνωσμα, το οποίο ουσιαστικά δημιούργησε το γοτθικό τρόμο, μαζί με τις αντίστοιχες γερμανικές νουβέλες που κυκλοφόρησαν λίγο αργότερα (κάποιες από τις οποίες οποίες επηρέασαν τους Byron, Shelley, και Polidori την εποχή της θρυλικής Villa Diodati). Το βιβλίο δεν είναι αποκάλυψη για το σημερινό αναγνώστη, είναι βαρύ λόγω γραφής, αλλά έχει μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, η οποία ακροβατεί μεταξύ υπερβολικής σοβαρότητας και σουρεαλιστικού παραμυθιού. Συστήνεται με επιφύλαξη.