Βυζαντινές συνθηματικές πυρές

Μια από τις εντυπωσιακότερες σκηνές στην κινηματογραφική μεταφορά του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών είναι το διαδοχικό άναμμα των συνθηματικών πυρών της Γκόντορ, από το Άμον Ντιν μέχρι το Χαλιφίριεν – ήταν το σύστημα που υπήρχε για επείγουσα επικοινωνία μεταξύ Γκόντορ και Ρόχαν.

Υπάρχει κάτι τρομακτικά ικανοποιητικό στο διαδοχικό άναμμα τεράστιων πυρών· αναδύεται μια αίσθηση ασύνδετης συνέχειας και αθέατης μεταλαμπάδευσης καθώς οι φλόγες ξυπνάνε η μια χιλιόμετρα μακριά από την άλλη, η καθεμιά φαινομενικά ανεξάρτητη μα απότοκο της προηγούμενης. Είναι σαν να ξυπνάνε διαδοχικά τα αποσπάσματα μιας πύρινης ραχοκοκαλιάς της γης.

Από τις ομηρικές φρυκτωρίες μέχρι το Σινικό τοίχος και τους Άγγλους απέναντι στην Ισπανική Αρμάδα, και από τους Ασσύριους έως τα φινλανδικά vainovalkeat και την αραβική αλυσίδα από πυρές που πήγαινε από τη Συρία μέχρι το Κάιρο, η χρήση της φωτιάς για μετάδοση νέων (ιδιαίτερα αμυντικής φύσης) είναι ευρέως διαδεδομένο χωρικά και χρονικά.

Αυτό που δεν ήξερα είναι πως επί Βυζαντίου υπήρχε ένα παρόμοιο σύστημα που εκ πρώτης όψεως ήταν πολύ κοντά σε αυτό της Γκόντορ της Τρίτης Εποχής. Συγκεκριμένα, τον ένατο αιώνα, είχε δημιουργηθεί μια σειρά από εννιά φυλάκια με έτοιμες, στημένες πυρές, τα οποία διέτρεχαν την Μικρά Ασία από νοτιοανατολικά προς βορειοδυτικά, από την άκρη της Κιλικίας στην οροσειρά του Ταύρου, μέχρι την Κωνσταντινούπολη, καλύπτοντας μια απόσταση 720 χλμ – η δε πύρινη πληροφορία μπορούσε να καλύψει αυτά τα χιλιόμετρα μέσα σε μια ώρα. Οι λανθάνουσες αυτές πυρές βρίσκονταν σε κορυφές βουνών ή άλλα ψηλά σημεία για προφανείς λόγους (ιδιαίτερα εντυπωσιακή φαντάζει η εικόνα δυο εκ των φυλακίων που έχουν ανάμεσά τους την μεγάλη λίμνη Tuz Gölü).

Η φορά χρήσης τους ήταν ουσιαστικά από τα σύνορα προς την πρωτεύουσα μια και ο κύριος λόγος ύπαρξής τους ήταν η προειδοποίηση για τυχόν επιδρομές. Για τη μετάδοση πληροφοριακής λεπτομέρειας (μιας και το άναμμα μιας φωτιάς είναι απλά ένα ψηφιακό bit με 0 και 1) υπήρχαν δυο συντονισμένα μεταξύ τους υδραυλικά ρολόγια τοποθετημένα στις δυο άκρες της αλυσίδας, ο τρόπος χρήσης των οποίων δεν έχει ακριβώς ξεκαθαριστεί και είναι εκτός της βλέψης του κειμένου αυτού - το σύστημα πάντως είναι πιθανότατα δημιουργία του Λέοντα του Μαθηματικού. Μια γαργαλιστικά ενδιαφέρουσα υπόθεση έχει να κάνει με την πιθανότητα χρήσης υγρού πυρ για την αιφνίδια δημιουργία φωτιάς μεγάλης έντασης σε έκαστο σταθμό/πυρά.

Χάρτης του βυζαντινού προειδοποιητικού συστήματος

Περισσότερα για την αραβική αλυσίδα, τον τρόπο λειτουργίας του ωρολογιακού συστήματος, καθώς και υποθέσεις για τη φύση της φωτιάς, υπάρχουν στο άρθρο του Pattenden.

Βιβλιογραφία:

• Τhe byzantine early warning system, Pattenden, Philip.
• Haldon, John F. (1990). Constantine Porphyrogenitus: Three treatises on imperial military expeditions